Νικόλας Κάλας

Η μοναξιά της πρωτοπορίας του ΣΑΒΒΑ ΜΙΧΑΗΛ 

Το κείμενο που ακολουθεί είναι από την παρουσίαση του βιβλίου της Lena Hoff "ΝΙΚΟΛΑΣ ΚΑΛΑΣ-ΜΙΧΑΛΗΣ ΡΑΠΤΗΣ, ΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 1967-1984", που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις ΑΓΡΑ το 2002, και παρουσιάστηκε στην αίθουσα της ΕΣΗΕΑ, στις 28 Μαρτίου 2003. Το ίδιο αυτό κείμενο δημοσιεύεται και στην ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ.

Δεν γράφω για να διαβαστώ αλλά για να ξαναδιαβαστώ(1). Ο Νικόλας Κάλας δεν μιλάει για τον εαυτό του μόνο, για τη μοίρα των ποιημάτων του και των άλλων κειμένων του. Μιλάει για τη μοίρα της κάθε πρωτοπορίας. Η πρωτοπορία, αιχμή της εποχής της κι ενάντια στο κυρίαρχο Πνεύμα της εποχής, γράφει με τη γραφίδα, το χρωστήρα, τη πράξη, το λόγο, τη σκέψη προσδοκώντας όχι το άμεσο αντίκρυσμα αλλά sub specie futuri , από τη σκοπιά του μέλλοντος, τον Κόσμο που έρχεται.

Από τούτο αναγνωρίζεται μια πρωτοπορία: if there is a future in every past that is present(2), κατά πώς γράφει κι ο James Joyce στο Finnegans Wake, από το αν υπάρχει το μέλλον σε κάθε παρελθόν που είναι παρόν. Μέλλον υπάρχει σε κάθε γραφτό του Κάλας που γράφτηκε στο παρελθόν και έρχεται στο παρόν, κομμάτι - κομμάτι, τα τελευταία χρόνια, με φοβερή καθυστέρηση, διαβαίνοντας μέσα σε ένα μπουκάλι τους ωκεανούς. Κάθε κείμενό του πρέπει να ξαναδιαβαστεί. Κάθε ποίημα, κάθε στοχασμός του ή και κάθε επιστολή που στέλνει σαν ποιητής σε ποιητές, σαν επαναστάτης σε επαναστάτες, σαν τροτσκιστής Νικόλας Κάλας στον παλιό γραμματέα της Τέταρτης Διεθνούς και σύντροφό του Μιχάλη Ράπτη ή Πάμπλο(3), σαν ποιητής Κάλας στον ποιητή Ουίλιαμ Κάρλος Ουίλιαμς(4).

Η πρωτοπορία κρίνεται κι αναγνωρίζεται από τη σκοπιά του μέλλοντος. Εμφανίζεται πάντα σε μεταβατικές εποχές, όταν αυτό που πεθαίνει δεν χάθηκε ακόμα κι ό,τι κυοφορείται δεν είδε ακόμα το φως. Σε εποχές, δηλαδή, παρακμής, κρίσης κι επανάστασης.

Η παρακμή, όπως μας έδειξε κι ο Χέγκελ(5),είναι η αρνητική εμφάνιση μιας αναδυόμενης νέας αρχής ιστορικής ανάπτυξης. Η αρνητικότητα αυτού που δεν υπάρχει ακόμα αλλά γεννιέται, σχεδόν πάντα οδυνηρά, αυτό το λανθάνον, το πεδίο των δυνατοτήτων που αναμοχλεύεται κι ενεργοποιείται σαν ηφαίστειο είναι κι ο τόπος κάθε πρωτοπορίας στην Ιστορία και στη Τέχνη. Τόπος μοναξιάς σαν τον Καύκασο, όπου μόνη συντροφιά έχει ο Προμηθέας Δεσμώτης το όρνιο που του τρώει τα σωθικά, το κράτος και τη βία.

Ποια αξία, όμως, τάχα μπορεί να έχουν τατιποτένια πλούτη κι οι δόξες της ματαιότητας μπροστά στη φωτιά και τις ελπίδες που έφερε ο Δεσμώτης στους θνητούς; Υπέρτατη ευτυχία δεν είναι η απόλαυση του παρόντος αλλά η προετοιμασία του μέλλοντος(6) έλεγε ο μόνος πραγματικός δάσκαλος του πρωτοπόρου Σπιέρου/ Κάλας, ο ιδρυτής του Κόκκινου Στρατού και της Τέταρτης Διεθνούς Λέον Νταβίντοβιτς Τρότσκυ.

Τη πιο μαύρη στιγμή, «όταν σήμαινε μεσάνυχτα στο αιώνα» που πέρασε, δυό μόλις χρόνια από την δολοφονία του Τρότσκυ, το 1942,ενώ μαίνονταν ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος κι οι πρωτοπορίες είχαν σκορπίσει στις άγριες ερημιές, ο Νικόλας Κάλας έγραφε το άρθρο Ο Νέος Προμηθέας και κόμιζε φλογωπόν πυρ(7) κατακεραυνώνοντας ασυμβίβαστα, όσους υποχωρούσαν μπροστά στα δεινά των καιρών, σπέρνανε σκεπτικισμό ή ζητούσαν καταφύγιο στο μύθο, ακόμα και τον αγαπητό του σύντροφο εν όπλοις, εν Λόγω και Φαντασία, τον γενάρχη του υπερρεαλισμού Αντρέ Μπρετόν: Σήμερα δεν είναι απλά άχρηστο, γίνεται και αντιδραστικό να εκλογικεύει κανείς την ανησυχία και να τη μετατρέπει σε αμφιβολία, όπως κάνει ο Μπρετόν- για να μη σχολιάσω την πρότασή του για τη δημιουργία νέου μύθου. Το να διαδίδει κανείς το ευαγγέλιο της αμφιβολίας σε μέρες αγωνίας είναι σαν να στέλνει μπαχαρικά στους πεινασμένους πληθυσμούς της Ευρώπης(8).

Ο Κάλας έμεινε ανυποχώρητος και συχνά μόνος. Ζητούσε από τους άλλους, προπαντός τους ποιητές, να μείνουν ακλόνητοι μαχητές κατά της βαρβαρότητας μιας εποχής της παρακμής. Ο ρόλος που άλλοτε έπαιξε η Ελλάδα κατά των βαρβάρων είναι ο ρόλος και τώρα της πρωτοπορίας: Κανείς δεν ξέρει ποιοί θα είναι οι Μαραθώνες του μέλλοντος, γιατί οι Πέρσες είναι πια παντού κι αυτό που εννοούμε ως Ελλάδα- η πνοή χωρίς την οποία δεν μπορεί να επιτευχθεί νέα πρόοδος- είναι για την ώρα περιορισμένη σε πολύ μικρές ομάδες. Αλλά κι αυτές είναι παντού[...]

Τους ποιητές δεν τους πιάνει ίλιγγος, πρέπει να τους εμπνεύσει ο Αισχύλος, αυτός που αποκαλύπτει τον Προμηθέα- ο ποιητής-πολεμιστής Αισχύλος είναι Προμηθεϊκός(9).

Ο ποιητής-πολεμιστής Κάλας ήταν μήπως «υπεραισιόδοξος» για τους νέους Μαραθώνες κατά των βαρβάρων και την επανάσταση; Περιέργως συχνά θεωρούνται «υπεραισιόδοξοι» άνθρωποι που ζουν σε τραγική μοναξιά και με εντονότατη την αίσθηση του Τραγικού και της ματαίωσης. Τους αποκαλούν «υπεραισιόδοξους» μόνο και μόνο γιατί επιμένουν πεισματικά να μένουν ανυποχώρητοι, έργω και λόγω, απέναντι σε Μήδους και μηδίσαντες. Ο Κάλας, αυτός ο λάτρης του Αισχύλου, δεν ζητάει

...απ τον νού σου ολότελα να βγάλεις

της Τραγωδίας τον Λόγο τον λαμπρό

αλλά θυμίζει στους σύγχρονους Νέους της Σιδώνος ότι αυτό που δίνει αξία στο Λόγο είναι το γεγονός μόνο που μες στων στρατιωτών τες τάξεις, τον σωρό πολέμησες και συ τον Δάτι και τον Αρταφέρνη(10)

Πώς να δεχτούν οι σημερινοί Σιδώνιοι νεανίες κι οι όχι τόσο νεανίες, ότι ο μέγας υπερρεαλιστής ποιητής και θεωρητικός της Τέχνης Νικόλας Κάλας δεν είναι κάποιος βολεμένος πάπας του μεταμοντερνισμού αλλά εκείνος που- όπως φέρνει στο φώς η Lena Hoff- το 1942, ακριβώς όταν έγραφε το Νέο Προμηθέα, έγραφε στον Sherry Mangan, Αμερικανό τροτσκιστή, ποιητή και περιπλανώμενο της επανάστασης ανάμεσα σε Ευρώπη και Λατινική Αμερική, τα παρακάτω βαρυσήμαντα: «The only important problem now is the revolution and we must devote all our energies to the accomplishment of political tasks- Tο μόνο σημαντικό πρόβλημα τώρα είναι η επανάσταση και πρέπει να αφοσιωθούμε ψυχή τε και σώματι στη πολιτική δουλειά(11)...»;

2.Το σπουδαίο βιβλίο που μας προσφέρουν η Λένα Χοφ κι οι εκδόσεις Άγρα με την αλληλογραφία του Κάλας και του Πάμπλο στα χρόνια της χούντας και της Μεταπολίτευσης μας μιλάνε ακριβώς γι αυτά τα καίρια, για τον Δάτι και τον Αρταφέρνη και πώς πολέμησαν μες στο σωρό, το περισσότερο καιρό απομονωμένοι σε σκόρπιες μικρές πολιτικές ομάδες κυνηγημένες από τους γραφειοκράτες, τις αστυνομίες και τα κατεστημένα όλου του κόσμου, οι πρωτοπόροι που σημαδεύτηκαν για πάντα στο μέτωπο και τη καρδιά από το πυρ του Κόκκινου Οκτώβρη των Μπολσεβίκων, του Λένιν και του Τρότσκυ.

Το τομίδιο αυτό πρέπει όχι απλώς να διαβαστεί αλλά να ξαναδιαβαστεί μαζί με όλα τα ιστορικά συμφραζόμενά του της ταραγμένης πορείας του 20ου αιώνα, την άγνωστη, εν πολλοίς, Ιστορία του τροτσκιστικού κινήματος και την Ιστορία του Μοντέρνου στη Τέχνη. Ο Νικόλας Κάλας είναι σάρκα από τη σάρκα των επαναστατικών και καλλιτεχνικών πρωτοποριών που βγήκαν μέσα από την πυρκαϊά της Οκτωβριανής Επανάστασης και τη συνοδό ανεμοθύελλα του υπερρεαλισμού. Το νήμα της ζωής του ακολουθεί όλες τις περιπέτειες των περίπλοκων σχέσεων

πρωτοπορίας, μοντερνισμού και σοσιαλιστικής επανάστασης στον 20ο αιώνα, παραμένοντας πιστός άχρι θανάτου στην υπόθεση που συμπυκνώνουν τα τελευταία συνθήματα του Μανιφέστου που έγραψαν το 1938 ο Τρότσκυ μαζί με τον Μπρετόν.

Θέλουμε

* Την ανεξαρτησία της Τέχνης- για την Επανάσταση

* Την Επανάσταση -για την οριστική απελευθέρωση της Τέχνης(12)

Στο πρόσωπο του ποιητή εκφράστηκε η βαθύτερη ανάγκη κι αποστολή της ίδιας της σοσιαλιστικής επανάστασης: το αίτημα του Μαρξ και του Ρεμπώ για την αλλαγή του κόσμου και της ζωής- transformer le monde, changer la vie-την άρση του χάσματος ανάμεσα στη Τέχνη και την καθημερινή ζωή, του Πνεύματος και μιας εποχής χωρίς πνεύμα. Η περίπτωση Κάλας είναι ιδιαίτερα σημαντική όχι απλώς λόγω της ακλόνητης, δια βίου, προσήλωσής του τόσο στην επαναστατική πολιτική όσο και στο Μοντέρνο και την πρωτοπορία στη Τέχνη, στις ιδέες του Τρότσκυ και του Φρόϋντ και στα όνειρα του Λωτρεαμόν και του Ντυσάν αλλά και σαν το ζωντανό σταυροδρόμι τους, ο τόπος της συνάφειας κι αλληλεπίδρασής τους σε μια ανοιχτή, αδογμάτιστη συνεύρεση άνευ ορίων άνευ όρων.

Το βιβλίο με την αλληλογραφία Κάλας-Ράπτη μαζί με την εργασία της Λένα Χοφ για την διαμάχη Κάλας/Μπρετόν τον καιρό του πολέμου ανοίγει ξανά τη συζήτηση για τη συνεισφορά του ποιητή στην αλληλοπεριχώρηση Μαρξισμού και Μοντέρνου στη Τέχνη.

Συνεισφορά που δεν αφορά μόνο τη θεωρία της τέχνης αλλά τον ίδιο το σκληρό πυρήνα της μαρξιστικής θεωρίας, πρώτα-πρώτα με το μείζον έργο του 1938 Foyers d incendie, τους εύφλεκτους (κι ίσως γι αυτό ακόμα ανέγγιχτους) τόπους που εντοπίζει ο Κάλας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι όχι μόνον ο ενθουσιώδης Σέρυ Μάνγκαν αλλά κι ο ίδιος ο εξόριστος στο Μεξικό Λέων Τρότσκυ εκφράστηκε επαινετικά για το βιβλίο και μάλιστα το αντιπαρέθεσε στα ανοίγματα στο μυστικισμό και τον αποκρυφισμό, που είχε με ανησυχία διαβλέψει στον υπερρεαλισμό του Μπρετόν στη διάρκεια της συνεργασίας τους για το Μανιφέστο του 1938. Υπάρχει, όμως, και μια άλλη πλευρά που πρέπει να προσεχτεί. Το Foyers d incendie γράφεται από το 1937 και δημοσιεύεται τον Δεκέμβριο του 1938. Τον Φεβρουάριο 1938 δημοσιεύεται στη πρώτη της εκδοχή η μπροσούρα του Τρότσκυ Η Ηθική τους και η Ηθική μας(Leur Morale et la notre) που απαντάει με μεγάλη μαεστρία σε όψιμους επικριτές του για το ρόλο του στη τραγωδία της Κρονστάνδης το 1921 και καταλήγει με μια σύντομη αλλά πυκνή έκθεση της διαλεκτικής μέσων και σκοπών. Η σχετική διαμάχη κλιμακώθηκε πριν και μετά την έκδοση της μπροσούρας, τις θέσεις της οποίας υποστήριξε με σθένος ο Κάλας.

Αντίθετα ο Μπρετόν, ιδιαίτερα στα χρόνια του πολέμου συντάχτηκε με τους όψιμους υπερασπιστές της Κρονστάνδης και τους επικριτές του Τρότσκυ, πράγμα που πυροδότησε τη σύγκρουση με τον Κάλας που έφερε στο φως η Λένα Χοφ(13).

Η θέση του Κάλας δεν προέρχονταν από τυφλή αφοσίωση στον Τρότσκυ αλλά από τη κοινή μεθοδολογική τους προσέγγιση στο ζήτημα της επαναστατικής βίας, σε ό,τι αποκαλούσε ο Κάλας στο βιβλίο του 1938, προκαλώντας αμηχανία κι αποστροφή, «επαναστατικό σαδισμό».Ο Κάλας, βέβαια, δεν παλινδρομούσε από τον Μαρξ στον «θεϊκό Μαρκήσιο», ένα από τα ινδάλματα των υπερρεαλιστών, αλλά «αναποδογύριζε υλιστικά», κατά τη γνωστή έκφραση τη σχετική με τον Χέγκελ, τον Σαντ, στήνοντάς τον στα πόδια του πάνω στο σεισμογενές έδαφος της εποχής μας, με τον ίδιο τρόπο που στη θέση του νιτσεϊκού «υπερανθρώπου» έθετε τον «υπερήρωα» μιας καθολικά χειραφετημένης ανθρωπότητας. Μια διαφορετική αλλά εξίσου ριζοσπαστική αναστροφή του Σαντ θα κάνει κι ο σύντροφος του Κάλας, μέγας ποιητής και γενάρχης του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα, ο Ανδρέας Εμπειρίκος στο ωκεάνειο όνειρο του Μεγάλος Ανατολικός.

Η μεθοδολογική συγγένεια του Κάλας με τον πολιτικό μέντορά του, τον εξόριστο Ρωσοεβραίο επαναστάτη, φαίνεται και σε ένα άλλο σημείο που θα χρειαζόταν να «ξαναδιαβαστεί» ξεχωριστά: το Υβρίδιο ως έννοια της διαλεκτικής κατέχει κεντρική θέση στα Φιλοσοφικά Τετράδια του 1933-35 του Λέων Τρότσκυ αλλά και στη ποίηση και το στοχασμό του Νικόλα Κάλας( μαζί και στα 16 Γαλλικά Ποιήματά του).

Ο Κάλας ήρθε στη Νέα Υόρκη, τη μοντέρνα αυτή Ουτοπία/Δυστοπία, από τη χιτλεροκρατούμενη Ευρώπη, συνοδευόμενος από τη φήμη του βιβλίου του- για να βρεθεί σε μια διπλή μοναξιά. Οι Αμερικανοί καλλιτέχνες και διανοούμενοι δείχνανε αδιαφορία ή και περιφρόνηση για τις καλλιτεχνικές αναζητήσεις της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας. Σαν τροτσκιστής ο Κάλας ήθελε να ενταχθεί στο αμερικανικό τμήμα της 4ηςΔιεθνούς, το SWP, που είχε γνωρίσει το 1939-40 μια οξύτατη εσωτερική ιδεολογική διαμάχη και διάσπαση πάνω στο ζήτημα της υπεράσπισης της Σοβιετικής Ένωσης στον πόλεμο που μια ισχυρή αντιπολίτευση απέρριπτε. Στη διαμάχη πήρε μέρος κι ο Τρότσκυ, δίνοντας την τελευταία μεγάλη ιδεολογική μάχη πριν δολοφονηθεί και προσπαθώντας να στρέψει τους Αμερικανούς συντρόφους του στις μεθοδολογικές-φιλοσοφικές ρίζες της αντιπαράθεσης και στην υλιστική διαλεκτική. Μια πτυχή του δράματος ήταν ότι οι Αμερικανοί διανοούμενοι και καλλιτέχνες που είχαν προσχωρήσει στον Τροτσκισμό τάχτηκαν με την αντιπολίτευση του Μπάρναμ και του Σάχτμαν. Απ αυτούς ορισμένοι θα γίνουν, αργότερα, ιδιοφυείς πρωτεργάτες του αφηρημένου εξπρεσσιονισμού, του κυρίαρχου ρεύματος στη ζωγραφική του μεταπολέμου-και του Ψυχρού Πολέμου. Ο Κάλας θα παραμείνει με την πιστή στον Τρότσκυ προλεταριακή πλειοψηφία του SWP- η οποία, όμως, ήταν βαθειά αντιθεωρητική, ποτισμένη από πραγματισμό κι οικονομισμό. Το Κόμμα θα κλείσει την πόρτα του στον ποιητή που ζητάει να ενταχθεί. Ακόμα κι οι λιγοστοί διανοούμενοι που έμειναν αρχικά μαζί με τη πλειοψηφία πριν απομακρυνθούν ή κι αποστατήσουν ανοιχτά στο εχθρικό στρατόπεδο, αντιμετώπιζαν με καχυποψία τους εξόριστους από την Ευρώπη καλλιτέχνες κι υπερρεαλιστές σαν το Κάλας, όπως είναι κι η περίπτωση του Felix Morrow στην οποία αναφέρεται ο Κάλας στο γράμμα του στον Μάνγκαν που παραθέτει η Χοφ(14).

Ο Κάλας θα μείνει αφοσιωμένος στις ιδέες και την Διεθνή του Τρότσκυ μέσα στη μοναξιά του που θα γίνει αφόρητη με τις αλλεπάλληλες λιποταξίες πολλών παλιών συντρόφων και ομοϊδεατών. Ιδιαίτερα τραυματικές για τον Έλληνα ποιητή θα είναι η αποστασία του φίλου του και παλιού γραμματέα του Τρότσκυ Jean Van Heijenoort αλλά κι η απομάκρυνση του ίδιου του Μπρετόν από τον Μαρξισμό (χωρίς βέβαια ο τελευταίος να γίνει ποτέ αποστάτης).

Ο Κάλας, τραγικά απομονωμένος θα αποσυρθεί από το κίνημα χωρίς ποτέ να εγκαταλείψει το επαναστατικό του όραμα. Αυτό θα τον εμπνέει κι όταν δίνει τις μάχες του με τον γκουρού της μεταπολεμικής εικαστικής ζωής στην Αμερική, τον Clement Greenberg που ήθελε να εξοβελίσει την αντίφαση από τη Μοντέρνα Τέχνη, ενσωματώνοντάς την στη καταναλωτική κοινωνία της μεταπολεμικής καπιταλιστικής άνθησης κι ευνουχίζοντάς την σε νεο-ακαδημαϊσμό. Βιβλία όπως είναι Η Τέχνη στο Καιρό της Διακύβευσης πρέπει να ξαναδιαβαστούν όχι μόνο σαν τεχνοκριτικές μελέτες αλλά και σαν δοκίμια πολιτικού στοχασμού σε ιδιότυπες συνθήκες απομόνωσης της πρωτοπορίας. Το ίδιο και το άγνωστο magnum opus του Κάλας για τον Ιερώνυμο Μπος.

Η διεθνής, όμως, ριζοσπαστικοποίηση που επέρχεται στη δεκαετία του 60 και προπαντός το Απριλιανό πραξικόπημα του 1967 στην Ελλάδα ωθεί ξανά τον Κάλας στη στράτευση στο οργανωμένο επαναστατικό κι αντιδικτατορικό κίνημα και κοντά στο σύντροφό του από τα παλιά, μια εμβληματική όσο κι αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία του μεταπολεμικού Τροτσκισμού, τον Μιχάλη Ράπτη- Πάμπλο. Στις γραμμές του ρεύματος που εμψυχώνει ο Πάμπλο θα παραμείνει οργανωμένος μέχρι τέλους ο Νικόλας Κάλας. Αυτή τη συντροφική συμπόρευση καταγράφει κι η δημοσιευόμενη τώρα από την Άγρα πολιτική αλληλογραφία τους.

3. Στα γραπτά αυτά χνάρια ενός αδιάκοπου πολιτικού-πνευματικού κοινού βηματισμού και διαλόγου στη περίοδο 1967-1984, αποτυπώνονται κι οι απόψεις ενός πρωτοπόρου ανθρώπου της Τέχνης σαν τον Κάλας πάνω στα πιο μεγάλα ιστορικά γεγονότα των χρόνων αυτών και τις σχετικές πολιτικές διαμάχες στο εσωτερικό της άκρας Αριστεράς: την δικτατορία των συνταγματαρχών και τη πάλη ενάντιά της, τη Μεταπολίτευση και τις διαψεύσεις των προσδοκιών, το Βιετνάμ, το τότε αντιπολεμικό κίνημα, τη Κούβα, το Μάη του 68,  την Άνοιξη της Πράγας και την εισβολή του Συμφώνου της Βαρσοβίας, τη Χιλή του Αλλιέντε, τη φλεγόμενη Μέση Ανατολή και Παλαιστίνη, τη Πορτογαλική Επανάσταση του 1974-75, την επανάσταση κατά του Σάχη στο Ιράν.

Ο Κάλας κρατάει μια αδογμάτιστη αλλά πάντα ριζοσπαστική στάση και με όλο τον σεβασμό και την συντροφική αγάπη που τρέφει για τον Πάμπλο αλλεπάλληλες φορές του «βγαίνει από τα αριστερά». Ασκεί λ.χ. σκληρότατη κριτική στον Ανδρέα Παπανδρέου για το πώς αντιμετωπίζει τη πάλη κατά της χούντας και τη χλιαρή τότε στάση του ηγέτη του ΠΑΚ απέναντι στις ίδιες τις ΗΠΑ(15).( Από την άλλη δεν παραλείπει να εκφραστεί επιδοκιμαστικά για τον ήρωα τότε και έγκλειστο τώρα στον Κορυδαλλό και δικαζόμενο σαν «τρομοκράτη» τροτσκιστή εργάτη Θεολόγο Ψαραδέλλη(16).

Σχετικά με τη Μέση Ανατολή εκφράζει τις επιφυλάξεις του για το ρόλο του αραβικού εθνικισμού και των εθνικιστών στρατιωτικών, των νασσερικών(17) κ.α. Στη Πορτογαλική Επανάσταση κριτικάρει την στρατιωτική κάστα, που τότε ήταν δημοφιλής όχι μόνο στο ΚΚ αλλά ακόμα και σε τροτσκιστικούς κύκλους, βάλλοντας κατά του εθνικισμού της, τη προσήλωσή της στις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες αντιπροβάλλοντας στον «προοδευτικό» τάχα μιλιταρισμό τις ιδέες του Βίλχελμ Ράιχ και του Μανιφέστου των Τρότσκυ-Μπρετόν(18). Την ίδια στιγμή που κρατάει κριτική στάση απέναντι στου Πορτογάλους (ή και Άραβες κι άλλους τριτοκοσμικούς) ριζοσπάστες στρατιωτικούς απορρίπτει και την αστικοκοινοβουλευτική σοσιαλδημοκρατίζουσα στάση που κρατάει στο Πορτογαλικό ζήτημα η τάση Χάνσεν μέσα στο αμερικανικό SWP και την ενιαία Γραμματεία της 4ης Διεθνούς, προσεγγίζοντας την άποψη του Μαντέλ. Όσον αφορά τη Χιλή του Αλλιέντε, όπου ο Πάμπλο συμμετείχε ως σύμβουλος, ο Κάλας δεν παρέλειψε έγκαιρα, από τον Φεβρουάριο του 1973,να τον προειδοποιήσει για την απειλή χουντικού πραξικοπήματος(19)! Σχετικά με το Ιράν ο Κάλας εκφράζει την αγωνία του που δεν υπάρχει εκεί ένα επαναστατικό Κόμμα σαν εκείνο του Λένιν και του Τρότσκυ στη Ρωσία το 1917(20).

Ο πολιτικός λόγος που χρησιμοποιεί ο Κάλας- κι ο Ράπτης- σαν ύφος παραπέμπει στη γλώσσα και το ήθος που έχουμε συναντήσει όσοι είχαμε την τύχη να συνομιλήσουμε με παλιούς Έλληνες τροτσκιστές του μεσοπολέμου, είτε προέρχονταν από τους αρχειομαρξιστές του Δ.Γιωτόπουλου είτε από τους Σπαρτακιστές του Π.Πουλιόπουλου. Γλώσσα και ήθος που βρίσκεται στους αντίποδες εκείνων που στα τηλεπαράθυρα λοιδωρούσαν και συκοφαντούσαν μήνες τώρα τους «αρχαιομαρξιστές» και τους «τροκσιστές»...

Ο Κάλας αποφεύγει το δογματισμό. Σε ορισμένα μάλιστα σημεία προχωράει στη αντίθετη κατεύθυνση παίρνοντας τις αποστάσεις του σε βασικά ζητήματα του κλασικού Μαρξισμού, όπως είναι η δικτατορία του προλεταριάτου(21) ή και σε βασικές θέσεις της θεωρίας του Τρότσκυ για τη ταξική φύση της Σοβιετικής Ένωσης(22).

Επιμένει, πάντως, να υπερασπίζεται με σθένος μαρξιστικές αρχές που αναθεωρούνται από πολλές πλευρές και τη περίοδο εκείνη και στις μέρες μας:τον ρόλο της εργατικής τάξης ως του επαναστατικού υποκειμένου, την πάλη των τάξεων ως της κινητήριας δύναμης της Ιστορίας, την παγκόσμια επανάσταση, την στρατηγική σημασία μιας νίκης στα μητροπολιτικά κέντρα του παγκόσμιου καπιταλισμού, την ανάγκη της επαναστατικής Διεθνούς.

Ποτέ δεν χάνει από μπροστά του τον ορίζοντα του παγκόσμιου, του οικουμενικού- το αστέρι που τον οδηγεί σε όλη τη ζωή του, σε όλες του τις περιπλανήσεις από την Αθήνα στο Παρίσι κι από τη Βαρκελώνη στη Νέα Υόρκη. Υποφέρει γιατί το προλεταριάτο, όπως λέει δεν συνειδητοποιεί την ανάγκη της παγκόσμιας επανάστασης και προειδοποιεί, με λόγια που προμηνύουν την σημερινή περίοδο της παγκοσμιοποίησης του χρηματιστικού κεφαλαίου και των πολέμων: Ζούμε στην εποχή των πολυεθνικών τραστ, των οικονομικών παιχνιδιών, που σε 24 ώρες μπορούν να μεταφέρουν τεράστια κεφάλαια από μια άκρη του κόσμου στην άλλη, και [στην εποχή] των στρατιών που μπορούν από ένα στρατιωτικό κέντρο στην Αμερική ή στην Ευρώπη να μεταφέρουν στρατιωτικά σώματα και βόμβες στην Τεχεράνη ή στη Βαγδάτη(23).

4. Το μέλλον εμφανίζεται με κάθε κείμενο του Κάλας που έρχεται από το παρελθόν στο παρόν. Ακούγεται σαν λησμονημένη μουσική που ξυπνάει μια παράδοξη νοσταλγία, τη νοσταλγία του Μελλοντικού, του επερχόμενου. Μουσική σαν εκείνη του Τραγουδιού της Λησμονιάς, του Chant de l Oubli που έγραψε στα γαλλικά, στη γλώσσα του Άλλου ο πολίτης του κόσμου Νικόλας Κάλας για να γεμίσει τη τρομαχτική σιωπή που περικυκλώνει κάθε πρωτοπορία

Γέμισε τη σιωπή!

Μας χρειάζονται άνεμος αντάρα ευχές χείμαρροι πόνου

[...]

Μας χρειάζονται τέρατα να εποικήσουν τα ρήγματα

Κι όλη η σαγήνη των πηγών

Όλος ο θυμός των καταπιεσμένων!

[...]

Συλλάβετε τους τυφλούς τους λεπρούς τους ζηλόφθονους

Καρφώστε τους επαίτες στην πόρτα των τυράννων

Ελευθερώστε τους προφήτες

Σκεπάστε τον ουρανό με ποιήματα

Τρομοκρατήστε τον κόσμο!

[...]

Γεμάτες ελπίδα

Πάνω στις στέγες οι γατες παίζουν με τ αστέρια

[...]

Τα βιολιά είναι σπαθιά

Η νεότητα είναι Πρόκληση Χώρος και Βία

Είναι ΦΩΤΙΑ

Οι αντίπαλοί μας είναι εκ των προτέρων καταδικασμένοι να χτίζουν

τεράστιες πυραμίδες

Όλο ψηλότερες

Ποτέ αρκετά ψηλές ώστε να ξεπεράσουν τη στάθμη μιας μαινόμενης Θάλασσας(24)

Ποιος ακούει το τραγούδι και δεν ακούει τη βοή των επερχομένων; Ποιος δεν βλέπει τη σφαγή στην αγορά της Βαγδάτης και τον κλαυθμό των νηπίων της Βασόρας και δεν επαναλαμβάνει τα λόγια του σύντροφου Νικόλα Κάλας The only important problem now is the revolution- Tο μόνο σημαντικό πρόβλημα τώρα είναι η Επανάσταση;

28 Μαρτίου 2003

Σημειώσεις

1. Νικόλας Κάλας, Η τέχνη την εποχή της διακύβευσης, Άγρα 1997 σ. 279

2. James Joyce, Finnegans Wake, Faber and Faber 1975 σ.496

3. Νικόλας ΚάλαςΜιχάλης Ράπτης, Μια Πολιτική Αλληλογραφία 1967-1984 Άγρα 2002

4. Νικόλαος Κάλας Δεκέξι Γαλλικά Ποιήματα και Αλληλογραφία με τον Ουϊλλιαμ Κάρλος Ουϊλλιαμς, Ύψιλον 2002

5. Hegel, Principes de la Philosophie du Droit, Tel/Gallimard. 368

6. Λ. Τρότσκυ, Τα Εγκλήματα του Στάλιν, εκδόσεις Αλλαγή 1984 σ.129

7. Αισχύλου Προμηθεύς Δεσμώτης στίχος 255

8. Παρατίθεται από το Ν. Κάλας Δεκαέξι Γαλλικά Ποιήματα ο.π.π. σ.168

9. ο.π.π. σ. 169

10. Κ. Καβάφη, Νέοι της Σιδώνος (400 μ.Χ), Ίκαρος Β΄16

11. Πολιτική αλληλογραφία ο.π.π. σ. 14

12. Λ. Τρότσκυ- Α. Μπρετόν Για μια ανεξάρτητη επαναστατική Τέχνη, εκδόσεις Αλλαγή 1985 σ. 14

13. Lena Hoff, A Surrealist Controversy- The Ideological Conflicts between Nicolas Calas and Andre Breton during World war II, Scandinavian Journal of Modern Greek Studies, 1 2002: 29

14. Πολιτική Αλληλογραφία ο.π.π.σ.14

15. ο.π.π. σ 157-159

16. ο.π.π. σ.71

17. ο.π.π. σ 65

18. ο.π.π σ. 102-104

19. ο.π.π. σ. 91

20. ο.π.π. σ. 130

21. ο.π.π. 103

22. ο.π.π. σ. 49

23. ο.π.π σ.131-132

24. Δεκαέξι Γαλλικά Ποιήματα σ.63-65