?ταν Η Κικη Δημουλ? ρωτήθηκε σ? παλαιότερη συνέντευξή της: «τί ε?ναι ποίημα γι? σ?ς;», ?δωσε την ?ξης ?πάντηση: Πρωτα-πρωτα μι? συνάντησή μου μ? λέξεις πο? ?χουν καθαρ? βασανιστικ?ς προθέσεις ?πέναντί μου. Μου ?ντιστέκονται καί πρέπει ν? κάνω μεγάλες διαπραγματεύσεις μαζί τους...
«Ένα βιογραφικο σημείωμα πρέπει, ?φου γραφτε?, ν? μείνει ?π? ?ρκετον καιρο κρεμασμένο στον ?έρα ?πο Ένα τσιγκέλι α?στηρότητας, ?στε ν? στραγγίξουν καλ? τ? στερεότυπα, οι ?ραιοποιήσεις, Η ρόδινη παραγωγικότης καί ? πρόσθετος ναρκισσισμός, πέραν ?κείνου πο? ?νυπάρχει στη φύση μι?ς α?τοπαρουσίασης. Μόνον ?τσι βγαίνει το καθαρο βάρος: το ?θος πο? ?πέβαλες ν? τηρε? Η προσπάθειά σου.
Τ? πόσα βιβλία ?γραψε κανείς, πότε τ? ?ξέδωσε, ποι?ς μεταφράσεις τ? μεταναστεύουν σ? μακριν?ς ξένες γλωσσες καί ποι?ς διακρίσεις τ? χειροκροτουν ε?ναι τόσο τρέχοντα, ?σο το ν? πε?ς ?τι μέσα σ? Έναν βαρύτατο χειμωνα ?πηρξαν καί κάποιες μέρες μ? λαμπρη λιακάδα.
?στόσο, ?πειδη α?το ε?ναι το ?λικό της πεπατημένης, πο? δ?ν μπορε? ν? συνεχίσει τη χάραξή της μ? συνεσταλμένες καινοτόμες ?πιφυλάξεις.
Γεννήθηκα στην ?θήνα το 1931. Η παιδικη Ηλικία πέρασε χωρίς ν? ?ναδείξει το «παιδί θαυμα». Το 1949, τελειώνοντας το Γυμνάσιο, ?πέκυψα ε?κολα στο «πρέπει ν? ?ργαστε?ς», καί ?ργάστηκα στην Τράπεζα της ?λλάδος ε?κοσι πέντε χρόνια.
?νώτερες σπουδές: Η μακρ? ζωή μου κοντ? στον ποιητη άθω Δημουλ?. Χωρίς ?κε?νον, ε?μαι σίγουρη ?τι θ? ε?χα ?ρκεστε? σ? μι? ρεμβαστική, ?μαθη τεμπελιά, προς την ?ποίαν, ?σως καί σοφά, ?κόμα ρέπω. Του ?φείλω το λίγο ?στω πο? της ξέφυγα, την ?τελη ?στω μύησή μου στο τί ε?ναι Απλως φωνηεν στην ποίηση καί τί ε?ναι σύμφωνον μ? την ποίηση, του ?φείλω ?κόμα την πικρότατη δυνατότητα ν? μπορω σήμερα, δημόσια, ν? τον μνημονεύω ε?ς ?πήκοον της πολυπληθους λήθης.
Α?ταπαρνητική, παραχωρήθηκα στο ρόλο της μητέρας καί μ? τρυφερη γενναιότητα άκουσα ν? προσφωνουμαι «γιαγιά». Κυλω τώρα μ? ψυχραιμία καί χωρίς βλέψεις διαιωνίσεως μέσα σ? α?τ?ς τίς νέες παρακαμπτήριες του α?ματός μου. Κυλω καί, ?σο πλησιάζω στίς ?κβολές, ?λο καί ?νειρεύομαι ?τι θ? μου πετάξει Η ποίηση Ένα σωσίβιο ποίημα.
Δ?ν νιώθω δημιουργός. Πιστεύω ?τι ε?μαι Ένας ?μπιστος στενογράφος μίας πολ? βιαστικης πάντα ?νησυχίας, πο? κατ? καιρο?ς μ? καλε? καί μου ?παγορεύει κρυμμένη στο Ημίφως ?νος παραληρήματος, ψιθυριστά, ?σύντακτα καί συγκεκομμένα, τίς ?κολασίες της μ? Έναν άγνωστο τρόπο ζωης. ?ταν μετ? ?ρχίζω ν? καθαρογράφω, τότε μόνον, παρεμβαίνω κατ? ?νάγκην: ?που λείπουν λέξεις, φράσεις ?λόκληρες συχν? καί το νόημα του ?ργίου, προσθέτω ?κε? δικές μου λέξεις, δικές μου φράσεις, το δικό μου ?ργιο στο νόημα, ?τι τέλος πάντων ?χει περισσέψει ?πο δικές μου ?κολασίες μ? Έναν άλλον, άγνωστο τρόπο ζωης.
Τόσο μεταχειρισμένη καί ?πηρεσιακη ε?ναι Η ?νάμειξή μου στη δημιουργία. Φύσει ?λιγογράφος, ?ξέδωσα ?κτ? ποιητικ?ς συλλογ?ς μέσα σ? σαράντα πέντε χρόνια. Η σημασία τους ε?ναι ?κόμα συμβατική. Ε?ναι γραμμένη στη λίστα ?ναμονης των μεγάλων ?περχόμενων κυμάτων του μετα-κριτη χρόνου.»
?ταν Η Κικη Δημουλ? ρωτήθηκε σ? παλαιότερη συνέντευξή της: «τί ε?ναι ποίημα γι? σ?ς;», ?δωσε την ?ξης ?πάντηση: Πρωτα-πρωτα μι? συνάντησή μου μ? λέξεις πο? ?χουν καθαρ? βασανιστικ?ς προθέσεις ?πέναντί μου. Μου ?ντιστέκονται καί πρέπει ν? κάνω μεγάλες διαπραγματεύσεις μαζί τους...
«Ένα βιογραφικο σημείωμα πρέπει, ?φου γραφτε?, ν? μείνει ?π? ?ρκετον καιρο κρεμασμένο στον ?έρα ?πο Ένα τσιγκέλι α?στηρότητας, ?στε ν? στραγγίξουν καλ? τ? στερεότυπα, οι ?ραιοποιήσεις, Η ρόδινη παραγωγικότης καί ? πρόσθετος ναρκισσισμός, πέραν ?κείνου πο? ?νυπάρχει στη φύση μι?ς α?τοπαρουσίασης. Μόνον ?τσι βγαίνει το καθαρο βάρος: το ?θος πο? ?πέβαλες ν? τηρε? Η προσπάθειά σου.
Τ? πόσα βιβλία ?γραψε κανείς, πότε τ? ?ξέδωσε, ποι?ς μεταφράσεις τ? μεταναστεύουν σ? μακριν?ς ξένες γλωσσες καί ποι?ς διακρίσεις τ? χειροκροτουν ε?ναι τόσο τρέχοντα, ?σο το ν? πε?ς ?τι μέσα σ? Έναν βαρύτατο χειμωνα ?πηρξαν καί κάποιες μέρες μ? λαμπρη λιακάδα.
?στόσο, ?πειδη α?το ε?ναι το ?λικό της πεπατημένης, πο? δ?ν μπορε? ν? συνεχίσει τη χάραξή της μ? συνεσταλμένες καινοτόμες ?πιφυλάξεις.
Γεννήθηκα στην ?θήνα το 1931. Η παιδικη Ηλικία πέρασε χωρίς ν? ?ναδείξει το «παιδί θαυμα». Το 1949, τελειώνοντας το Γυμνάσιο, ?πέκυψα ε?κολα στο «πρέπει ν? ?ργαστε?ς», καί ?ργάστηκα στην Τράπεζα της ?λλάδος ε?κοσι πέντε χρόνια.
?νώτερες σπουδές: Η μακρ? ζωή μου κοντ? στον ποιητη άθω Δημουλ?. Χωρίς ?κε?νον, ε?μαι σίγουρη ?τι θ? ε?χα ?ρκεστε? σ? μι? ρεμβαστική, ?μαθη τεμπελιά, προς την ?ποίαν, ?σως καί σοφά, ?κόμα ρέπω. Του ?φείλω το λίγο ?στω πο? της ξέφυγα, την ?τελη ?στω μύησή μου στο τί ε?ναι Απλως φωνηεν στην ποίηση καί τί ε?ναι σύμφωνον μ? την ποίηση, του ?φείλω ?κόμα την πικρότατη δυνατότητα ν? μπορω σήμερα, δημόσια, ν? τον μνημονεύω ε?ς ?πήκοον της πολυπληθους λήθης.
Α?ταπαρνητική, παραχωρήθηκα στο ρόλο της μητέρας καί μ? τρυφερη γενναιότητα άκουσα ν? προσφωνουμαι «γιαγιά». Κυλω τώρα μ? ψυχραιμία καί χωρίς βλέψεις διαιωνίσεως μέσα σ? α?τ?ς τίς νέες παρακαμπτήριες του α?ματός μου. Κυλω καί, ?σο πλησιάζω στίς ?κβολές, ?λο καί ?νειρεύομαι ?τι θ? μου πετάξει Η ποίηση Ένα σωσίβιο ποίημα.
Δ?ν νιώθω δημιουργός. Πιστεύω ?τι ε?μαι Ένας ?μπιστος στενογράφος μίας πολ? βιαστικης πάντα ?νησυχίας, πο? κατ? καιρο?ς μ? καλε? καί μου ?παγορεύει κρυμμένη στο Ημίφως ?νος παραληρήματος, ψιθυριστά, ?σύντακτα καί συγκεκομμένα, τίς ?κολασίες της μ? Έναν άγνωστο τρόπο ζωης. ?ταν μετ? ?ρχίζω ν? καθαρογράφω, τότε μόνον, παρεμβαίνω κατ? ?νάγκην: ?που λείπουν λέξεις, φράσεις ?λόκληρες συχν? καί το νόημα του ?ργίου, προσθέτω ?κε? δικές μου λέξεις, δικές μου φράσεις, το δικό μου ?ργιο στο νόημα, ?τι τέλος πάντων ?χει περισσέψει ?πο δικές μου ?κολασίες μ? Έναν άλλον, άγνωστο τρόπο ζωης.
Τόσο μεταχειρισμένη καί ?πηρεσιακη ε?ναι Η ?νάμειξή μου στη δημιουργία. Φύσει ?λιγογράφος, ?ξέδωσα ?κτ? ποιητικ?ς συλλογ?ς μέσα σ? σαράντα πέντε χρόνια. Η σημασία τους ε?ναι ?κόμα συμβατική. Ε?ναι γραμμένη στη λίστα ?ναμονης των μεγάλων ?περχόμενων κυμάτων του μετα-κριτη χρόνου.»
Η ?ριμη ποίηση της Κικης Δημουλ? μετατόπισε τον νεοελληνικο ποιητικο λόγο σ? μι? καινούργια διάσταση γραφης. Βιώνοντας το δρ?μα της ?παρξιακης διάλυσης του μεταπολεμικου ?νθρώπου καί ταυτόχρονα το ?διέξοδο ?νος κόσμου πο? ?χει χάσει το χάρισμα της πίστης, Η ποίησή της χαρτογράφησε Ένα κόσμο χωρίς βεβαιότητες καί ?στίες, Έναν κόσμο μέσα στον ?πο?ο ? ποιητης γι? ν? ?πάρξει ?πρεπε ν? καταδυθε? στίς θεμελιακ?ς δυνάμεις της δημιουργικης πράξης καί ν? παρέμβει καθοριστικ? στην λογική τους.
?τσι Η γραφη της Δημουλ? ?στρεψε την γραμματικη της ?λληνικης γλώσσας ?ναντίον της σημασίας των λέξεών της, ?πιχειρώντας ν? ?νδυναμώσει το συγκινησιακο ?πόθεμα του στίχου μέσα ?πο την ?κπληξη καί τον α?φνιδιασμό. ?λοι οι στίχοι της ?παινίσσονται την στερεότητα ?νος κόσμου πο? δ?ν τον βλέπουν τ? μάτια ?λλ? πο? φανερώνεται ?κέραιος μέσα ?πο την φαντασιακη ?νασυγκρότησή του ?ντος του ποιήματος ?ς ?ργανικου συνόλου. Μ? την ποίηση της Δημουλ? Η διάσταση του α?φνης καί του ?δόκητου κατέστη ?νεργος παράγοντας ποιητικης συγκίνησης στην γλωσσα μας.
Η ποίησή της ?ναπτύσσει την θεματικη της ?πουσίας καί της λήθης σ?ν Ένα μετατοπιζόμενο καλειδοσκόπιο, ?που τ? χρώματα καί τ? σχήματα διαλύονται καί συγχέονται το Ένα μέσα στο άλλο γι? ν? ?νασυνταχθουν σ? μία κρυφη Αρμονία καί τάξη.
Η ποίηση της Δημουλ? μεταβάλλει Αγιαστικ? την ρευστότητα σ? πορεία μετουσιωτική: το σύμπαν ξαναγίνεται κόσμος, Η ?γωνία μεταμορφώνεται σ? ?δημονία, Η ?πουσία ?μφανίζεται ?ς πλήρωμα χρόνου. Η γλωσσα της ποιήτριας διασπ? το?ς ?θισμο?ς καί καταργε? τίς βεβαιότητες μι?ς ρομαντικης παράδοσης πο? δ?ν βλέπει τον χαμένο χρόνο ?ς διαρκ? καί ?νεργο παρουσία. Μέσα ?πο το?ς στίχους της ? προσωπικος χρόνος γεννιέται ?κ νέου καί κερδίζεται γι? πάντα ?ς συλλογικη ?μπειρία καί πρισματικη ε?κόνα. Η ποίησή της μέσα ?πο τ? σκύβαλα του ?ράκλειτου ?ρθρώνει τον κάλλιστο κόσμο μι?ς προσωπικης ?ντολογίας καί τον καθιστ? α?σθησιακη ?λη καί α?σθητικο φαινόμενο.
Γι? την Δημουλ? Η σιωπή, Η ?ποδημία, Η ?λαχιστότης ε?σέρχονται μέσα στην γλωσσα γι? ν? διαλύσουν την συνοχη μι?ς λογικης πο? δ?ν μπορε? ν? ?ποκρυπτογραφήσει το μήνυμά τους. Μέσα τους Η ποιήτρια ?νακαλύπτει ?παρξιακ?ς διαστάσεις πο? λανθάνουν στην ?μπειρία ?λλ? πο? το μυαλό, σκοτισμένο ?πο την ?ρθολογιστικη ζάλη, ?ρνε?ται ν? τίς ?ποδεχθε?. Α?τος ε?ναι καί ? σκοπος της ποίησής της: ν? δημιουργήσει τον χωρο ?που θ? πραγματοποιηθουν τ? ?πιφάνεια του κάλλιστου κόσμου. Κάθε της ποίημα ?ποτυπώνει καί ?ντοπίζει διαστάσεις α?του του ?ναμενόμενου κόσμου μέσα στην πολυμορφία καί την ?προσδιόριστη τάξη του.
Γι? τουτο καί κάθε ποίημα ?πονομεύει την ?πικράτεια της σιωπης, κάθε λέξη καταργε? το κράτος του ζόφου. Η ποιήτρια θέλει ν? φέρει στο φως της ?ρασης τίς κινητήριες δυνάμεις της ψυχης - ?χι το φροϋδικο ?ποσυνείδητο των καταπιεσμένων ?πιθυμιων ?λλ? το χωρο του id, της σκοτεινης Περσεφόνης πο? ?νήκει σ? καθέναν ?πο το?ς θνητο?ς καί βασιλεύει μέσα στον προσωπικό μας ?δη: μι? προσωπικη άνοιξη, διάνοιξη στην πολυμορφία. Κάθε ποίημα λοιπον της Δημουλ? ε?ναι μι? νέκυια, μι? ?νάκληση νεκρων μέσα ?πο την κατονομοσία της ?πούσας α?σθησης πο? άφησαν πίσω τους· καί κάθε ?νομα ο?σιουργε? στο?ς στίχους της, πλάθει ο?σία καί ?νέργεια σωμα, λόγο καί ?νθρώπινη ζεστασιά.
Γι? την Δημουλ? τ? πάντα ζουν σ? μία πολυεπίπεδη ταυτοχρονία, μέσα στον χρόνο της μνήμης ?που δ?ν ?πάρχει διάκριση στιγμων ?λλ? ?λα ταυτίζονται ?πόλυτα καί ?πελευθερώνονται λυτρωτικ? μέσα ?πο το δέος της μνήμης. Γιατί α?το το πρωταρχικο συναίσθημα κυριαρχε? στο ?ργο της: δέος μπροστ? στον χαμο καί την διάλυση, στον χρόνο καί τη φυγή, δέος μπροστ? στην δύναμη της γλώσσας ν? ?νασταίνει καί ν? ?ποκαθιστ? στην ε?κρινέστερη ?κεραιότητά τους ?σα ?χουν σβήσει καί ?πομακρυνθε?.
?ν ?λίγοις, Η ποίηση της Δημουλ? ε?κονογραφε? την ?ποκατάσταση συμμετρικων ?ναλογιων μεταξ? μνήμης καί πραγμάτων, μεταξ? ?νθρώπων καί χώρου, βλέπει ττέλος μέσα στην φθορ? μίαν πρόγευση μετουσίωσης, την διάρκεια πο? χαρίζει στο χάος καί την σύγχυση της ιστορίας ? λυτρωτικη παρέμβαση της γλώσσας.
του Βρασίδα Καραλη
?πίκουρου Καθηγητη στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϋ, Α?στραλία