- Πεζογράφοι
- Posted
Στρατής Τσίρκας
Ο Γιάννης Χατζηανδρέας, που έμελλε να τιμήσει τα ελληνικά γράμματα με το όνομα Στρατής Τσίρκας, γεννήθηκε το 1911. Μοίρασε τη ζωή του - όση δεν του 'κλεψε ο σκληρός βιοπορισμός -στην τέχνη και στους κοινωνικούς αγώνες...
Από τα πρώτα νεανικά του χρόνια, μόλις αποφοίτησε από την Αμπέτειο Σχολή (εμπορικό τμήμα), αναγκάστηκε να δουλέψει σε εκκοκκιστήριο βάμβακος ως λογιστής και κατόπιν διευθυντής του εργοστασίου στην Άνω Αίγυπτο, όπου πέρασε μια δεκαετία. Από τα πρώτα νεανικά του χρόνια επίσης, διάβαζε άπληστα και άρχισε να δημοσιεύει σε περιοδικά της Αιγύπτου και της Ελλάδας ποιητικές μεταφράσεις και μικρά κείμενά του.
Στην Αλεξάνδρεια όπου κατεβαίνει για διακοπές, έρχεται σε επαφή με τον κόσμο των γραμμάτων (το 1930 γνώρισε και τον Καβάφη), καθώς και με τους κύκλους των κομμουνιστών, χώρο στον οποίο και εντάσσεται.
Το 1937 παντρεύεται την Αντιγόνη Κερασσώτη. Το γαμήλιο ταξίδι στην Ευρώπη της ναζιστικής επιβολής και του Ισπανικού Εμφυλίου, αλλά και του γαλλικού Λαϊκού Μετώπου, θα τον γεμίσει παραστάσεις αναγνωρίσιμες σ' όλο το έργο του. Στο Παρίσι λαμβάνει μέρος στο Β' Διεθνές Συνέδριο των Συγγραφέων για την Υπεράσπιση της Κουλτούρας εναντίον του Φασισμού, όπου γράφει τον περίφημο Όρκο ζωής στον δολοφονημένο Λόρκα, που απαγγέλλει ο Αραγκόν και υπογράφουν όλοι οι σύνεδροι.
Από το 1938 και ως την οριστική του εγκατάσταση στην Ελλάδα (1963) διευθύνει βυρσοδεψείο στην Αλεξάνδρεια.
Το 1937 εκδίδει τους "Φελλάχους", ποιήματα εμπνευσμένα από την εμπειρία του στην Άνω Αίγυπτο~ το 1938, "Το Λυρικό Ταξίδι", και το 1944 την πρώτη συλλογή διηγημάτων "Αλλόκοτοι Άνθρωποι". Ο "Προτελευταίος Αποχαιρετισμός" και το "Ισπανικό Ορατόριο" (1946) θα είναι και ο αποχαιρετισμός του στην ποίηση. Θα ασχοληθεί εφεξής με την πεζογραφία και το δοκίμιο.
Στη διάρκεια του πολέμου, διοχετεύει τη δράση του στην οργάνωση του Κομμουνιστικού Κόμματος (Αντιφασιστική Πρωτοπορία) και στον ευρύτερο χώρο του Ελληνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου (ΕΑΣ), όπως και στη σύνταξη του περιοδικού "Έλλην", και σε παράνομα φύλλα.
Το κίνημα του Απρίλη του 1944 - η εξέγερση του Στρατού και του Στόλου - και η δραματική καταστολή του, γεγονότα που τα έζησε απ' τα μέσα, θα είναι μια τραυματική εμπειρία, η οποία θα στοιχειώνει το μεταγενέστερο έργο του, από τη συλλογή "Ο Απρίλης είναι πιο σκληρός" (1947) ως τη λυτρωτική κατάθεσή της στον τρίτο τόμο της τριλογίας.
Μέσα στον πόλεμο εκδίδει σειρές διηγημάτων, δημοσιεύει λογοτεχνικά κείμενα και άρθρα, εκτενή μελέτη για τον Δημοσθένη Βουτυρά στην "Αλεξανδρινή Λογοτεχνία 1948" και στο ίδιο περιοδικό, το 1950, για τον Νίκο Νικολαΐδη τον Κύπριο, που θεωρούσε δάσκαλό του.
Το 1956, στη διάρκεια της κρίσης του Σουέζ, γράφει "με μιαν ανάσα" τη νουβέλα "Νουρεντίν Μπόμπα", θερμή συνηγορία για τους αγώνες του αιγυπτιακού λαού.
Ύστερα από πολύμοχθη έρευνα, το 1958 εκδίδει το βιβλίο του "Ο Καβάφης και η Εποχή του" (κρατικό βραβείο βιογραφίας), που τάραξε τα νερά και έδωσε νέα κατεύθυνση στις καβαφικές μελέτες. (Οι έρευνές του θα συμπληρωθούν αργότερα, το 1971, με τον "Πολιτικό Καβάφη"). Αλλά και με τη συνεισφορά του στο τιμητικό αφιέρωμα "Για τον Σεφέρη" (1961), "Μια άποψη για το "Ημερολόγιο Καταστρώματος, β'"", άνοιξε ορίζοντες για μιαν άλλη προσέγγιση του σεφερικού έργου.
Το 1961 εκδίδει τη "Λέσχη", πρώτο τόμο των "Ακυβέρνητων Πολιτειών", που θα του κοστίσει τη διαγραφή του από την οργάνωση των Ελλήνων κομμουνιστών της Αιγύπτου για την τόλμη του να καταγγείλει νοοτροπίες και συμπεριφορές ηγετικών στελεχών του αριστερού κινήματος που ευτελίζουν ιδανικά και αγώνες.
Το 1962 κυκλοφορεί ο δεύτερος τόμος της τριλογίας του "Αριάγνη." Μετά την εγκατάστασή του στην Ελλάδα, ασχολείται με τη συγγραφή του τρίτου τόμου, της "Νυχτερίδας", που θα εκδοθεί το 1965. Δημοσιεύει κείμενα, κυρίως στην "Επιθεώρηση Τέχνης", ενώ ασχολείται παράλληλα με την κριτική βιβλίου και το κοινωνικό ρεπορτάζ στον "Ταχυδρόμο".
Στη διάρκεια της δικτατορίας, αναλαμβάνει καθοδηγητικό ρόλο στο Πατριωτικό Μέτωπο (ΠΑΜ) και, μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ, εντάσσεται στο ΚΚΕ Εσωτερικού. Εκπονεί μεταφράσεις σημαντικών έργων και, μετά την άρση της προληπτικής λογοκρισίας, πρωτοστατεί στην αντιδικτατορική έκδοση των "18 Κειμένων" και των "Νέων Κειμένων." Συνεργάζεται επίσης με το αντιδικτατορικό περιοδικό "Η Συνέχεια".
Το 1972, η γαλλική έκδοση των "Ακυβέρνητων Πολιτειών" αποσπά το βραβείο του καλύτερου ξένου βιβλίου.
Το 1976 εκδίδεται "Η Χαμένη Άνοιξη," το αθηναϊκό του μυθιστόρημα, που θα ήταν το πρώτο μέρος μιας άλλης τριλογίας. Το βιβλίο όμως έμελλε να είναι το κύκνειο άσμα του Τσίρκα, που πέθανε στις 27 Ιανουαρίου 1980.
Βιβλία του έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, αγγλικά, ισπανικά, ιταλικά, ρουμανικά, τουρκικά, αραβικά.
Χρύσα Προκοπάκη (από το επίμετρο στη νέα έκδοση της Λέσχης)